Purmerend – Hoogbegaafdheid en onderwijs, vaak gaat het niet samen. “Jouw kind is toch zo slim, die heeft het dan vast heel makkelijk op school”. HB’ers en hun ouders weten dat niets minder waar hoeft te zijn. Bij een groot deel van deze leerlingen verloopt de schoolcarrière stroef. Een jarenlange strijd om uiteindelijk een diploma te behalen. Als dat al lukt. Duizenden hoogbegaafden vallen vroeg in het proces uit en komen langdurig thuis te zitten.
In de zoektocht naar passend onderwijs, wijkt menig leerling uit naar gespecialiseerd HB- onderwijs. Maar ook dat is geen garantie tot succes. En vaak wordt er beweerd dat regulier onderwijs sowieso geen optie is, zeker als de leerling hoger in het HB-spectrum zit.
Toch zijn er ook succesverhalen in het regulier onderwijs te vinden. Het verhaal van de 11-jarige Tim laat zien dat, als alle neuzen dezelfde kant op staan, ook een (U)HB’er kan floreren op een openbare basisschool. Dat ging niet vanzelf. Een periode van misdiagnoses en zwaar ongelukkig zijn ging daar aan vooraf. Toch besloot school het reguliere lesprogramma los te laten en Tim op een volledig eigen leerlijn te zetten. Het is een hart onder de riem voor deze groep leerlingen en hun ouders. En wellicht een eye-opener voor docenten en andere professionals die met HB’ers te maken krijgen.
Jippie, ik mag naar school!
Tim is elf jaar en woont in de regio Zaanstreek-Waterland in Noord-Holland. Hij verlaat aan het einde van het schooljaar met een positief gevoel zijn basisschool. Met een VWO-advies op zak. Hoe anders zag het er vier jaar geleden nog voor hem uit.
Een aantal jaar eerder stapte hij vol verwachting de kleuterklas binnen. Als peuter had hij een voorliefde voor tellen, getallen en procenttekens. Op de grote school zou hij goed gaan leren rekenen. Al snel had Tim door dat hij op het rekenen nog twee jaar moest wachten. Dat zou vanaf groep drie aan de orde komen. Als peuter telde hij van honderd terug naar één. Daar was hij trots op. Daarom begreep hij goed dat zijn klasgenootjes dat ook nog moesten leren, voordat ze konden leren rekenen.
Na twee jaar van snel afgeleid zijn, een juf die dacht dat hij linkshandig was en hem op die manier probeerde te laten tekenen en schrijven en vele uren in de bouwhoek, was het zover. Inmiddels rekende hij thuis het uitlekgewicht van een potje augurken tot op de tiende nauwkeurig uit en begon hij met schrijven in het Engels. Tim mocht naar groep drie.
Misdiagnoses en blijven zitten
Daar ging het mis. Tim behaalde V- scores op zijn cito’s. Thuis was hij extreem druk, bewegelijk en maakte de hele dag geluid. Op school was hij traag, teruggetrokken en dromerig. Hij had moeite met lezen en spellen en een zeer slecht handschrift. In groep drie bleef Tim zitten. Alleen rekenen, daar haalde hij gemiddelde scores, mocht hij in zijn combinatieklas met groep vier mee blijven doen.
Een dyslexie-onderzoek werd opgestart. Niet onlogisch want dyslexie kwam aan één kant van de familie voor. School dacht tevens dat er sprake zou kunnen zijn van autisme. Moeder – zelf UHB – twijfelde en sloot ook ADHD en hoogbegaafdheid niet uit. Via de gemeente werd er een breed onderzoek gestart. De conclusie van de psychiater was eenduidig. Tim had overduidelijk ADHD, een disharmonisch intelligentieprofiel met een zwak tot normaal IQ van 98 en een verwerkingssnelheid van 69. Autisme werd uitgesloten. De jongen kreeg Ritalin voorgeschreven. En thuis leek hij iets rustiger te worden.
Metacognitie
Moeder nam het initiatief om Tim te vertellen hoe de prikkelverwerking in de hersenen van mensen met ADHD anders verloopt dan in het gemiddelde brein. Dit in de hoop school wat
makkelijker voor hem te maken. Toen hij dit heel snel oppakte en hierop begon te anticiperen besloot zij een andere weg in te slaan. Geheel tegen de conclusies van de psychiater in stopte ze na enkele maanden met Ritalin en begon ze hem te leren hoe de hersenen van iemand die hoogbegaafd is fysiek op een andere manier in elkaar zitten. En wat dat voor een gevolgen heeft in de manier van denken en de informatieverwerking. Het kwartje viel bij Tim. Zijn cito-resultaten schoten omhoog en trots kwam hij thuis met een door hem geschreven blad. Zijn handschrift was zo netjes dat het gedrukt leek. School besloot hem halverwege het jaar te versnellen naar zijn oorspronkelijke groep. Tim was terug in groep vier.
Vallen en opstaan
De groepen vijf en zes gingen met vallen en opstaan. Regelmatig trok moeder bij de docenten aan de bel. Tim kreeg op het gebied van rekenen wat extra werk, maar dat leidde meer tot frustratie dan dat hij er blij van werd. “Het is gewoon hetzelfde, maar je moet er iets langer over nadenken. Als je weet hoe je 63-17 uitrekent, weet je ook hoe je 4563-217 moet doen”, verzuchtte hij zich dan. Bovendien mocht hij pas aan zijn extra werk beginnen als hij zijn reguliere werk af had. Dapper probeerde hij zich door de dodelijk saaie stof heen te worstelen. De stof waar hij zo een hekel aan had gekregen. Soms leek het een periode goed te gaan, maar vaker uitte hij zijn afkeer van school. Tot panische huilbuien aan toe.
Toen kwam corona. De lockdowns waren voor Tim een zegen. Tims moeder zag hem worstelen met het digitale systeem Snappet, waar hij extreem faalangstig op reageerde. In overleg met school werd het aantal opgaven dat hij moest maken aangepast. En op veel dagen hing ze de reguliere lesstof helemaal aan de wilgen en maakte ze haar eigen materiaal voor Tim. De jongen bloeide op. Met veel plezier was hij uren bezig om figuren uit elkaar te knippen om zo te ontdekken hoe je het aantal graden van een 64-hoek kunt berekenen of maakte hij zich Pythagoras eigen. Langzaam werden Mama’s Mathhacks – zoals ze thuis de lessen hadden genoemd – ook uitgebreid naar taal en spelling.
De omslag
Aan alles komt een eind. Ook aan de lockdowns. Halverwege groep zeven werd school weer hervat en enkele weken later barstte de bom. Tim wilde niet meer, hij weigerde. Hij was woedend, gefrustreerd en wanhopig. Hij wist zijn moeder feilloos uit te leggen wat er aan de hand was. Moeder schreef een mail aan school met een noodsignaal. Tim dreigde uit te vallen. Ook omschreef ze in de brief zijn ontwikkeling van baby tot op dat moment. En school? School schrok zich te pletter.
Enkele dagen na de mail volgde een gesprek. Direct daarna besloot school om het reguliere lesprogramma los te laten. Nog geen week later had Tim een volledig eigen leerlijn. Een dappere keuze van school. Ook voor het team was het een ontdekkingsreis, maar wel eentje die heel positief bleek uit te pakken.
IB’er Karin en docent Saskia gaan graag in op de uitnodiging om terug te blikken op Tims schoolcarrière en op hun keuze om het roer volledig om te gooien. Ook zij willen hun ervaring delen in de hoop dat anderen er iets aan hebben.
“Je moet je als docent kwetsbaar op durven te stellen”
SASKIA
“Tims hoogbegaafdheid was onopgemerkt gebleven tot het laatste noodsignaal van de moeder”, vertelt Saskia. Na het gesprek was het voor het team duidelijk dat er in het belang van Tim per direct iets volledig moest veranderen.
Er werd een structuur bedacht waarbij de leerling op het gebied van rekenen en taal volledig eigen stof kreeg. Wat betreft spelling werden de opgaven tot het minimum beperkt. Bij taal werd er in eerste instantie ingezet op het ontwikkelen van onderzoeksvaardigheden. Op het gebied van rekenen werd er in overleg met de moeder gekozen voor lesstof die voor hem passend was. De doelstelling: het aanleren van nieuwe vaardigheden en het aanbieden van stof die dermate uit zou dagen dat er om uitleg gevraagd moest worden en er fouten gemaakt zouden worden. Op regelmatige basis werd er met Tim overlegd over de lesstof die hij kreeg. Ook werd hij aangemeld om één dagdeel per week aan te sluiten bij een bovenschools initiatief voor hoogbegaafden in de regio. Na een kort gesprek van nog geen twintig minuten concludeerde de dame die de intake voor het HB-programma deed, dat Tim zonder twijfel hoogbegaafde leerling is. En hiermee kon Tim groep acht van de basisschool starten met een basis die hij jaren eerder nodig had gehad.
Tim werkt nu op zijn basisschool in principe zelfstandig aan zijn opdrachten. Als hij vragen heeft, kan hij altijd bij zijn juffen terecht. En als iets te complex is om snel uit te leggen, zijn er een aantal blokken per week beschikbaar waarbij Tim aan kan sluiten bij een ingeplande docent om antwoord te krijgen op zijn vragen.
“Laatst stond Tim aan mijn bureau met een complexe wiskundige vraag”, herinnert Saskia zich. “Ik heb hem lachend aangekeken en hem gevraagd of hij nou echt dacht dat ik er ook maar iets van snapte. Samen met een andere docente, die meer verstand heeft van dat onderwerp, is hij er later toch uitgekomen.
Ik denk dat het belangrijk is dat je jezelf er van bewust bent, dat je als docent niet alles beter hoeft te weten dan de leerling. En dat je dat ook gewoon toe kunt geven. Je moet je wat dat betreft als docent en als mens kwetsbaar op durven te stellen.”
IB’er Karin haakt daar op in. “En dat doet Saskia heel sterk. We hebben een prachtig bovenschools initiatief beschikbaar, waar we altijd voor advies contact mee op kunnen nemen. En toch zijn er maar heel weinig docenten binnen ons samenwerkingsverband die daar gebruik van maken. We hebben de neiging om terug te grijpen naar informatie die we zelf op het internet opzoeken. En daarmee is het eigenlijk direct duidelijk dat we te weinig verstand van bepaalde materie hebben. We zochten voor Tim een nieuwe uitdaging voor taal, we wilden hem niet nogmaals een onderzoek laten doen. Saskia maakte gewoon een telefonische afspraak met het initiatief om te overleggen. Het klinkt heel logisch, maar veel meer docenten zouden dat moeten doen. Gebruik maken van de expertise die beschikbaar is in plaats van zelf het wiel proberen uit te vinden.”
“De driehoek tussen leerling, ouder en docent is essentieel”
KARIN
“Tim heeft de pech gehad een aantal keer een docent te hebben getroffen die kwantiteit boven kwaliteit stelde”, vervolgt Karin. Voorafgaand aan het gesprek met moeder had Karin samen met de directeur het dossier van Tim doorgespit. “Ik ben te veel uitgegaan van de deskundigheid van de professionals. Dat is iets wat ik uit dit proces heb geleerd. Ik had kritischer kunnen zijn in wat ik met de signalen deed die ik opving. Niet er zomaar vanuit gaan dat de docent het altijd het beste weet. En ook dat een conclusie van een psychiater niet altijd de juiste hoeft te zijn.”
De IB’er geeft daarnaast aan dat de driehoek tussen school, de leerling maar ook de ouders essentieel is om tot een succes te komen. “Wat heel erg fijn was in deze samenwerking, was dat de moeder ook naar ons als school toe altijd begripvol is geweest. Het was echt een driehoek, waarin we samen heel hard gewerkt hebben om het voor Tim uiteindelijk tot een succes te laten komen. Uiteindelijk heb je allemaal het beste voor met het kind. En je moet er niet aan denken wat er in het hoofd van deze jongen zou hebben gezeten als het op een andere manier gelopen was.”
Tim is in ieder geval dolgelukkig hoe hij zijn basisschoolperiode afrondt. Van een misdiagnose ADHD, een verdenking van dyslexie, slechte resultaten en dood ongelukkig zijn, naar een jongen die happy is op zijn basisschool. Het kan echt. Als alle neuzen dezelfde kant op staan.
De namen in dit artikel zijn gefingeerd. De echte namen van de betrokkenen zijn bekend bij de redactie.
