Purmerend, 17 september 2019
Leden van de Staten-Generaal,
Vandaag is het Prinsjesdag, een dag met veel schone schijn en aanstaande zaterdag is het World Cleanup Day, de dag waarop duizenden mensen in Nederland (en nog veel meer daarbuiten) de handen uit de mouwen steken om zwerfafval op te ruimen. De wereld zal dan een beetje schoner zijn. Voor heel even. Want aan de oorzaken van het probleem van zwerfafval in het algemeen en plastic vervuiling in het bijzonder wordt nog steeds veel te weinig gedaan.
Opruimen helpt niet
Opruimen is nuttig en nodig, maar het helpt niet. Of iets genuanceerder: het helpt tijdelijk en het helpt niet het probleem op te lossen en de oorzaken weg te nemen. Er kunnen niet genoeg complimenten en dankbetuigingen worden verzonnen voor de mensen die zaterdag op gaan ruimen. En ook voor al die anderen die gedurende het jaar alleen of in groepsverband, met de buurt, de school, het werk of in wat voor constellatie dan ook opruimen. Elk stuk plastic of blik dat zij oprapen zal niet meer in het water terechtkomen, geen dierenleed veroorzaken en niet in ons eten terechtkomen.
Tenminste, daar gaan we voor het gemak dan maar even van uit. In het nieuws vernemen we regelmatig dat het afval uit de westerse wereld via allerlei illegale constructies en smokkelroutes ergens belandt op een vuilstort in het een of andere arme land ver weg van ons, vanwaar het dan alsnog weer een weg naar de zee kan vinden.
Recyclen is geen oplossing
Maar daar hebben we het nu niet over. We zijn druk bezig om onze afvalstromen onder controle te krijgen. We laten dat fiasco met dat afvalbedrijf in Amsterdam maar even buiten beschouwing. We zijn super goed bezig met voor- en na-scheiden en dat plastic dat we zo inzamelen gaan we geweldig recyclen. De staatssecretaris heeft zelfs een plastic pact gesloten met het bedrijfsleven. In 2024 moet er twintig procent minder plastic worden gebruikt. Tachtig procent van wat we nu gebruiken is nog steeds ontzettend veel. Ook moet 70 procent van het eenmalige plastic worden gerecycled en de eenmalige plastic producten moeten dan voor 35 procent uit gerecycled plastic bestaan.
Dat lijkt prachtig en ambitieus, maar we hebben er niet zo heel veel aan. Gerecycled en/of recyclebaar plastic is net zo schadelijk voor de natuur als nieuw plastic. Ik vind op straat bijvoorbeeld regelmatig flesjes van Bar Le Duc. Van 100 procent gerecycled materiaal staat er op. We vinden overal blikjes, flesjes en doppen van Coca Cola met mooie teksten over recycling erop. We houden zelfs bij hoeveel en waar we ze vinden in project #ccrf. Het zeer verantwoorde bedrijf dat de repen met de naam Tony Chocolonely maakt, brengt sinds kort ook kleine chocolaatjes op de markt die per stuk verpakt zijn en ook als zwerfafval eindigen. Op de vraag waarom deze wikkels van plastic zijn wordt het antwoord gegeven dat ze een zeer overwogen duurzame keuze hebben gemaakt en dat ze van 100 procent recyclebaar monoplastic zijn. Ik heb het doorgegeven aan de vissen en de vogels, ze zeiden dat ze gingen proberen of ze dat wél kunnen verteren.
Tekst gaat door onder foto.
Water naar de zee
Als je eenmalig plastic recyclet tot eenmalig plastic, dan schieten we uiteindelijk niets op natuurlijk. Het is water naar de zee dragen. Of nou ja, plastic naar de zee dragen natuurlijk. Je geeft het plastic steeds weer een nieuwe kans om ergens in de natuur te belanden. Van de regen in de drup is in dit geval dan ook weer zo’n fijn toepasselijk spreekwoord.
Maar goed, we kunnen natuurlijk ook andere plastic voorwerpen maken met het gerecyclede plastic. Zoals fleece-truien die bij het wassen allerlei plastic vezels afstoten, bermpaaltjes die kapot worden gereden en in allerlei kleine brokjes in de berm liggen of beschoeiing, stadsmeubilair en steigers die dan vervolgens ook gewoon weer afslijten en langzaam uit elkaar vallen. Het is al net zo’n verhaal als met de autobanden, die nadat ze eerst jaren kilo’s fijnstof hebben afgestoten worden vermalen tot granulaat dat vervolgens op en onder de kunstgrasvelden wordt gestrooid. Of dat nou een direct gevaar is voor de gezondheid van de mensen die erop sporten is voor velen nog een punt van discussie. Dat de korrels zich ook gewoon verspreiden buiten het veld, in de natuur komen en daar gewoon onze grond en ons water vervuilen, dat staat buiten kijf.
Kruimeldieven
Maar ik dwaal af. Terug naar mijn leest. We gaan zaterdag opruimen met z’n allen. We ruimen het hele jaar door al op. Wat wij als vrijwillige zwerfafvalrapers oprapen valt in het niet bij wat allerlei profs dagelijks voor ons opruimen. Wij zijn slechts kruimeldieven. En ondanks al dat opruimen ligt er elke keer weer nieuw zwerfafval. Schoon houdt niet schoon, zo is inmiddels wel bekend. Helaas pindakaas.
Er worden steeds meer herbruikbare flessen gebruikt voor water, toffe bekers voor koffie of thee, mensen beginnen hun eigen zakken en bakken mee te nemen naar de markt en de super on hun etenswaren in te doen en ga zo maar door. We doen vreselijk ons best, we zijn hard aan het kantelen. Maar iets veranderen aan de hoeveelheid zwerfafval doet het niet. Al die mensen die zo nu hard en verstandig bezig zijn hun eenmalige plastic te verminderen waren namelijk toch al niet de mensen die dingen op straat gooiden. Het is alsof je de hond leert poepen op de kattenbak terwijl die vogels in de boom je auto volschijten.
Minder, minder, minder
Er moet nog een hoop gebeuren willen we het probleem van plastic vervuiling oplossen. Dat we het probleem van zwerfafval ooit helemaal gaan oplossen kunnen we sowieso wel vergeten. Het is al zo oud als de beschaving en zal er altijd zijn. We kunnen het wel minder maken en vooral minder schadelijk. Veel minder eenmalig plastic dus in de verpakkingen. Dat is geen eenvoudige opgave. Maar daar kan wel veel meer werk van worden gemaakt en moet vanuit de overheid met betere maatregelen worden aangejaagd dan een vrijblijvend pact met een groepje bedrijven zoals in Nederland of het voorgenomen EU-verbod van wat plastic artikelen die slechts een heel klein deel van het probleem zijn.
En zolang dit niet gelukt is moeten we dus maar blijven opruimen en opruimen en opruimen en opvoeden en nog maar weer eens wat dingen roepen over bewustwording. Wie weet kunnen we nog wat bereiken met beter handhaven en meer boetes uitdelen en tot in den treure plaatjes van dode dieren laten zien, Wel kans dat die ons op een gegeven moment net zo weinig doen als die vreselijke plaatjes op de pakjes van sigaretten bij rokers.
Gebruik maken van de natuur
Maar we hebben nog andere mogelijkheden om de hoeveelheid zwerfafval te verminderen. We kunnen gebruik maken van natuurlijke processen. In de natuur laat elke soort de dingen achter die niet meer nodig zijn. Je zou het afval kunnen noemen. Maar er is altijd wel een andere soort die het uiteindelijk op de een of andere manier opruimt. Omdat het waarde voor ze heeft. Dus is het geen afval.
Als we statiegeld toevoegen aan drankverpakkingen (en wie weet waar het nog meer voor mogelijk is) dan maken we gebruik van dit natuurlijke circulaire proces. Mensen gooien het minder snel weg en wat toch wordt weggegooid wordt door anderen wel weer opgeraapt. Want het heeft waarde. In tal van landen werkt dit al met succes en nu zijn wij als Nederlanders natuurlijk een heel bijzondere apensoort, ook bij ons werkt dat zo.
Statiegeld
Het ene na het andere land heeft dit door, in tal van landen wordt besloten statiegeld in te voeren. Op flesjes én op blikjes. In Nederland ligt er een plan om in 2021 statiegeld in te voeren op slechts een deel van de plastic flesjes. Niet op alle plastic flesjes dus. In feite betekent dit dat er op slechts 19 procent van de drankverpakkingen in het zwerfafval statiegeld komt. 81 procent blijft dus buiten schot. Dat deel wil mevrouw van Veldhoven aanpakken met het zoveelste brede plan tegen zwerfafval. Als de hoeveelheid plastic flesjes in het zwerfafval eind volgend jaar niet met 70 procent is afgenomen, dan komt dat beetje statiegeld er. En dat gaat gebeuren, dat hebben wij zwerfafvalrapers al lang gezien op straat. Dan is het de industrie dus simpelweg niet gelukt om ons met leuke acties voor bewustwording netter te maken. Maar met blikjes gaat dat wel opeens lukken kennelijk. Die worden gebruikt door een geheel andere menssoort naar het schijnt.
Tekst gaat door onder foto.
Plastic in Blik
Nu denkt u misschien: blikjes zijn toch niet van plastic? Bijna goed. Naast het feit dat er tegenwoordig gewoon blikjes van plastic op de markt zijn zit er in elk blikje een laagje plastic aan de binnenkant. Afgelopen weekend was er ruim aandacht voor de ellende die blikjes opleveren voor het vee. Het wordt kapot gemaaid, komt in het eten van bijvoorbeeld de koeien en veroorzaakt zo vreselijke ziektes en de dood. Ook niet leuk. Niet voor de koeien, niet voor de boer, niet voor de boerin.
Er liggen zo’n drie keer zoveel blikjes op straat als flesjes. Het zou flink opruimen als die er ook niet meer lagen. En dan heeft het nog wat voordelen als we statiegeld heffen op blikjes en flesjes. Prullenbakken raken minder snel vol. Aangezien volle prullenbakken een bron van zwerfafval zijn scheelt dat ook weer. Als prullenbakken minder snel vol zijn, dan hoeven ze ook minder vaak geleegd te worden. Scheelt de gemeente ook weer geld. En dus de belastingbetaler. O ja, de gemeente zelf hoeft ook minder van straat te rapen. Scheelt ook geld. En aangezien het afval in de openbare prullenbakken meestal niet wordt gescheiden en zo de oven in gaat, dan winnen we zelfs op het vlak van recycling via die weg.
Kamermeerderheid voor statiegeld
Door dat verhaal met die koeien heeft CDA-kamerlid Maurits von Martels CDA nu gezegd dat het CDA voorstander is geworden van statiegeld op blikjes. Dat is een geweldige draai, een mooi voortschrijdend inzicht. Over het verleden hebben we het niet meer. Hoezee! Jessica van Eijs van D66 wist niet hoe snel ze op Twitter moest reageren dat CDA nu eindelijk net als D66 voor statiegeld op blikjes is. Dat heeft ze voor de buitenwereld afgelopen jaren goed verborgen weten te houden, maar wat geeft dat, er is hierdoor iets moois gebeurd. En tot slot heeft de VVD recent een misleidend tekst over statiegeld van de website gehaald. Er gebeurt dus iets in Den Haag!
Kamermeerderheid
Vorig jaar vertelde staatssecretaris van Veldhoven nog dat ze geen statiegeld op blikjes wilde omdat er geen meerderheid voor was. Die was er in recente vergaderingen van de betreffende commissie ook nog niet. Stientje hield halsstarrig haar poot stijf. Het bedrijfsleven wilde niet meewerken dus ze had een mooie smoes. Maar nu niet meer. Die meerderheid is er nu! Dus wacht die motie van de heer von Martels niet af Stien, neem zelf het initiatief, scoor dat punt! Wordt nou eens echt Stientje Statiegeld, de enige echte Statieheld!
Een potje met geld voor Stientje
Ja, het kost geld. In het begin. Uiteindelijk gaat het geld opleveren. Maar er moet geïnvesteerd worden. Vandaag op Prinsjesdag wordt het geld verdeeld en als u hiervoor niks krijgt hebben wij ook nog een potje voor u. Een potje van 6,87 miljoen euro. Dit bedrag staat gespecificeerd op de rekening “Tientje van Stientje”. Uit onvrede over uw beleid zijn we de uren gaan bijhouden die we besteden aan vrijwillig zwerfafval rapen. We hebben ze op factuur gezet voor een tientje per uur en gaan er vanuit dat u dit gereserveerd heeft. En nu lijkt dit een groot bedrag, maar het is slechts een bloemlezing van de uren alle uren die worden besteed aan aan vrijwillig opruimen. Gratis en voor niks. In werkelijkheid is het honderden keer zoveel. En dat hebben wij u allemaal bespaard.
Tekst gaat door onder foto.
Advies aan Stientje
U hoeft ons dat niet te betalen mevrouw van Veldhoven. Onder één voorwaarde: u investeert het in de uitbreiding van statiegeld naar álle plastic flesjes en blikjes. Dus wees slim, pak aanstaande zaterdag dat podium. U zult vast ergens acte de présence geven op World Cleanup Day. Pers erbij, haar en make up even goed doen, de nette kleren recht en netjes strijken en dan doet u het volgende: u pakt een blikje en een flesje van straat, houdt deze voor de camera en dan zegt u: “Landgenoten (dat staat koninklijk), volgend jaar zullen we heus nog wel weer moeten opruimen, maar dan veel en veel minder dan dit jaar, want ik heb besloten dat er statiegeld komt op alle plastic flesjes en blikjes.”
En dan zullen wij heel hard roepen: “Leve onze Stien! Hoera! Hoera! Hoera!”
Schoonachtend,
De Zwerfinator
–
Dirk Groot, Waterlander van het jaar 2015 en uitvinder van de Zwerfie-bingo, geeft gastlessen, lezingen, workshops en advies over zwerfafval, plastic soep en duurzaamheid. Meer op: www.zwerfinator.nl
Relevante artikelen:
“Milieuramp in Purmerend” – Plastic vissen in de sloot (video)
